شنبلیله گیاهی برای درمان دیابت

 

قبل از كشف انسولين و همچنين داروهاي ضد ديابت رايج، بيماران ديابتي با گياهان دارويي و درما نهاي سنتي معالجه مي شدند. تاكنون تاثير مثبت بيش از 1200 گياه دارويي در كاهش ميزان  گلوکز خون و يا كاهش عوارض ناشي از آن شناخته شده است.   در طي 10 الي 20 سال گذشته تحقيقات آزمايشگاهي و همچنين باليني متعددي روي گياهان دارويي مورد استفاده در درمان ديابت انجام گرفت كه در تعدادي از آنها اثرات قابل ملاحظه اي در كاهش گلوکز خون بيماران ديابتي مشاهده شد.

با توجه به دسترسي به  منابع گياهي، عوارض كمتر گياه درماني، مقبوليت براي اكثر بيماران  و عدم محدوديت توليد يا واردات مواد اوليه دارويي، تحقيق جهت دستيابي به منبع دارويي گياهي موثر ضروري به نظر مي رسد. در اين گزارش، مطالبی مربوط به اثر بخشی تعدادی از گياهان دارويي با خواص كاهندگي گلوکز خون كه در طب سنتي ايران در درمان بيماري ديابت تجويز مي شود و گزارش هاي باليني و آزمايشگاهي معتبر در ایران و خارج از کشور مبني بر موثر بودن آن موجود است بطور خلاصه ارائه میگردد.

شنبليله(Trigonella foenum- graecum) : شنبليله يا شنبليد گياهي نهاندانه، از دولپه اي هاي جدا گلبرگ است كه جزء تيره نخود، تيره فرعي پروانه داران  راسته گل سرخ است  (5) . در طب سنتي ايران شنبليله طبق نظر حكما ي طب سنتي از نظر طبيعت گرم و خشك بوده و برگ آن جهت تسكين سرفه هاي سرد، ورم طحال و كبد، دردكمر و برودت مثانه به كار مي رفته است (6). زكرياي رازي شنبليله را براي مداواي بیماری دیابت مورد استفاده قرار مي داده است. كاربردهاي دارويي شنبليله در طب سنتي کشورهای دیگر میتوان به رم و مصر باستان اشاره کرد که  جهت تسهيل زايمان و افزايش شير مادران دردهاي قاعدگي واختلالات معده به كار مي رفته است. مواد تشكيل دهنده اصلي دانه شامل ساپونين ها، آلكالوييدها و فيبرهاي موسيلاژي مي باشند. دانه هاي شنبليله داراي روغن ثابت حاوي اسيدهاي چرب 6 درصد ترکیبات موسيلاژ به میزان 28 درصد و پروتئين 22 درصد، اسيد آمينه هاي آزاد، كربوهيدرات ها، فلاونوئيدها، روغن فرار، استرول ها است. در مطالعات حيواني مصرف بذر شنبليله  گلوکز خون ناشتا را هم به صورت حاد و مزمن كاهش ميدهد. در يك مطالعه حيواني، عصاره خشك بذر شنبليله با دوز 15 ميلي گرم بر كيلوگرم وزن حیوان توانسته است قند خون را در موش هاي سوري ديابتي کاهش دهد. همچنين مشتقات غني از فيبر عصاره شنبليله باعث كاهش  گلوکز و كلسترول خون در سگ هاي ديابتي شده است. در مطالعات بالینی روی انسان دیابتی نیز اثر بخشی این داروی گیاهی در كاهش قند خون مشاهده شده است. در یک مطالعه تجویز روزانه 1 گرم عصاره خشك هيدروالكلي بذر شنبليله به بيماران مبتلا به ديابت نوع 2 به مدت 2 ماه موجب  كنترل  قند خون شد. پژوهشگران در این مطالعه نتيجه گيري كردند كه علاوه بر شنبليله، رعایت رژيم غذايي و ورزش نیز هر دو مي توانند در كنترل و كاهش قند خون بيماران ديابتي نوع 2 موثر باشند. در دو مطالعه مشابه دانه شنبليله سطح قند خون را در افراد ديابتي نوع 2 بهبود بخشید. اما اثر بخشی این داروی گیاهی در تعدادی از مطالعات بالینی رد شده است. بعلاوه در یک مطالعه بالینی که روی بیماران دیابتی نوع دوم در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام شد ترکیب بذر این گیاه همراه با تعدادی از گیاهان دارویی دیگر موجب بهبودی بیماری دیابت شد.

گردآورنده:دکتر حسن فلاح حسینی