تجهيزات فرآوري اوليه گياهان دارويي و معطّر
هر فرآيندي كه گياهان دارويي و معطر و ادويه ها را به محصولاتي با بازارپسندي بيشتر تبديل كند مي تواند "فرآوري" ناميده شود
انواع فرآوري
هر فرآيندي كه گياهان دارويي و معطر و ادويه ها را به محصولاتي با بازارپسندي بيشتر تبديل كند مي تواند "فرآوري" ناميده شود. حتي توليد محصولات نهايي مانند چاي يا گياهان دارويي بسته بندي شده نوعي فرآوري است، اما در صنعت گياهان دارويي و معطر عبارت فرآوري معني خاص تري داشته و به صورت اولين فرآيندهايي كه محصولات بعد از بيرون آمدن از خشك كن به آن نياز دارند، تعريف مي شود. اين مجموعه فرآيندها (آسياب كردن ، الك كردن و تميز كردن) هدف اصلي كار است. فرآيندهاي ديگر كه غالبا از آن ها تحت عنوان "صنعت فرآوري ثانويه" ياد مي شود كه هدف آنها افزايش ارزش محصولات بعد از برداشت يا بعد از مراحل فرآوري اوليه مي باشد. برخي از اين فرآيندها عبارتند از:
- تنتور : با خيساندن مقدار مشخصي ماده گياهي (معمولا به شكل پودرشده) در حجم معيني از يك حلال استخراج كننده (معمولا الكل) ساخته مي شود و غالبا از آن ها به عنوان عصاره هاي مايع ياد مي شود. آنچه كه جوشانده ها، تنتورها ، اكسيرها و اسانس ها را از يكديگر متمايز مي كند، درصد الكل مورد استفاده در توليد آنها است .
- دم كرده : دم كرده ها عصاره هاي آبي تهيه شده در دمايي پايين تر از دماي نقطه جوش مي باشند. ماده گياهي ممكن است خشك شده يا تازه باشد . بهترين مثال ، دمنو ش هاي گياهي است.
- جوشانده: جوشانده ها عصاره هاي آبي تهيه شده در دماي جوش مي باشند . اين محصول يك عصاره موقت بوده و نبايستي بيش از 5 ساعت نگهداري شود. جوشانده ها ممكن است همان طور كه هستند مورد استفاده قرار گرفته يا براي توليد فرآورده هاي گياهي، تحت فرآوري بيشتري قرار گيرند.
- خشك كردن انجمادي: اين روش، تكنيكي به منظور بيرون كشيدن آب با استفاده از تغييرات فشار يا حجم مي باشد و براي گياهان دارويي كه رنگ، عطر يا طعم خود را حين خشك كردن با گرما از دست مي دهند كاربرد دارد. معمول ترين محصولات خشك شده به صورت انجمادي، پيازچه و جعفري مي باشند.
- استحصال اسانس: از يك دستگاه تقطير با بخار به منظور استحصال اسانس ها از گياهان دارويي و ادويه ها استفاده مي شود. سه بار تقطير بدان معناست كه اين فرآيند به منظور حذف ناخالصي هاي خاص 3 مرتبه انجام شده است . تقطير جز به جز بدين معناست كه از دماهاي خاص به منظور جدا كردن اجزاء اسانس استفاده مي گردد.
- استخراج با حلّال: نوعي استخراج مواد موثره است كه در آن حلّالي مانند هگزان يا بنزن به منظور استخراج اولئورزين ها، روغن ها و موم ها به كار مي رود. اين محصولات در آب محلول نبوده و بايستي به منظور استخراج آن ها از حلالي خاص استفاده شود . به معناي بازيافت حلال است، طوري كه در عصاره نهايي هيچ حلالي "Recovery" باقي نماند.
اصول فيزيكي مربوط به آسياب، الك كردن و تميزكردن شامل نيروي ثقل، حركت هوا، نيروي گريز از مركز ، مغناطيس و اينرسي مي باشد. در حال حاضر، 4 خصوصيت فيزيكي اصلي براي تميزكردن محصولات كشاورزي وجود دارد كه به صورت زير دسته بندي مي شوند:
1) اندازه و بعد: گياهان دارويي و معطر و ادويه ها داراي اشكال و اندازه هاي مختلف مي باشند. حتي ارقام مختلف يك گياه دارويي مشخص از نظر ابعاد ذره و وزن متفاوت مي باشد. اندازه و ابعاد بيشتر ناخالصي ها نيز به منظور جداسازي آسان آن ها از محصول مطلوب در حدي قابل قبول، متفاوت مي باشد . حجم كلي ، عرض و طول معيارهايي هستند كه براي اندازه گير ي و بعدگذاري اغلب محصولات بكا ر برده مي شوند.
2) وزن مخصوص: وزن مخصوص يك ماده به صورت چگالي آن نسبت به چگالي يك ماده مرجع مانند آب تعريف مي شود. با توجه به اين كه وزن ذرات معمولا متفاو ت مي باشد، وزن مخصوص مي تواند به طور كارآمد به عنوان ابزاري براي حذف ذرات باوزن مشابه ولي با اشكال و اندازه هاي متفاو ت به كار رود. به عنوا ن نمونه ، وقتي توده اي از ذرات تكان داده مي شود، ذرات بزرگتر در بالاي توده دانه قرار مي گيرند . با استفاده از الك هاي چرخشي، ذرات كوچكتر پايين سطح الك جمع شده و سپس از طريق تغيير اندازه الك قابل جداسازي هستند.
3) هوادهي (دمش): سرعت سقوط ذره در هواي ساكن توسط نيروي جاذبه تعيين مي شود. وقتي مقاومت هوا افزايش مي يابد، سرعت ماكزيمم يا سرعت حد بدست مي آيد. زماني كه جريان هواي رو به بالا به سرعت حد مي رسد، محصول در هوا معلق مي شود. سرعت حد به عواملي نظير وزن ذره، مساحت سطح، شكل و حجم بستگي دارد. محصولاتي با اشكال فشرده، كروي يا مكعبي داراي سرعت حد بالاتري نسبت به محصولات توخالي و ورقه ورقه مي باشند. عمليا ت هاي بوجار ي دمشي از جريا ن هواي در حال افزايش به منظور جلوگيري از سقوط آزاد در هواي ساكن استفاده مي نمايند. سرعت جريان هوا معمولا به گونه اي تنظيم مي شود كه مواد با سرعت حد بالاتر سقوط كرده و مواد با وزن مخصوص كمتر با حركت به سمت بالا به درون مي افتند. با استفاده از اين اصل، ذرات كاه، دانه هاي جمع آوري ريز، گرد و خاك، ساقه و غيره كه سرعت هاي حد پايين تري نسبت به محصول اصلي يا مخرو ط چرخا ن Rotocone دارند، قابل جداسازي هستند. اين عمل ، جداسا ي ناميده مي شود. دميدن هوا به محصول به صور ت چندبار متوالي معمولا بازده جداسازي را كاهش مي دهد كه علت آن، افزايش تشابه شكل و وزن محصول عبوري از درون دستگاه الك مي باشد. تنظيم سرعت جريان هوا يك نوع مهارت محسوب شده و تجهيزات مربوط به آن نياز به تنظيم مجدد و پيوسته دارند.
4) ويژگي هاي مغناطيسي: صفحات، شبكه ها و دريچه هاي دستگاه فلزياب صنعتي، فلز آهن را با استفاده از مغناطيس از خطوط فرآوري خشك يا مرطوب زدوده و پاك مي كنند.
به منظور بكارگيري كارآمد ماشين هاي فرآوري ، اُپراتور بايستي اصو ل مهم را بداند . همچنين، او بايد از خواص فيزيكي محصول تميزشده و خواص فيزيكي هر نو ع آلاينده آگاهي داشته باشد. بعد از شناخت تفاوت هاي بين محصول و آلاينده هاي آن، اُپراتور مي تواند ماشين هاي خاصي كه بهترين جداسازي را انجام مي دهند را انتخاب كند
گردآرونده:وحيد قاسمي
منابع:
1) تجهيزات فرآوري اوليه گياهان دارويي و معطّر-دكتر ريچارد آلن ميلر- مترجمين: محمد تقی عبادی، فریده قهاری کرمانی. تهران: انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی ، ١٣٩۶
شما می توانید این خبر را در قالب یک فایل PDF چاپ یا ذخیره کنید. |