نقش گیاهان اندمیک ( انحصاری) در توسعه و رفع معضلات زیست محیطی کشور
یکی از ویژگیهای بسیار ارزشمند کشور ما که باید به آن توجه ویژه داشت، وجود گیاهان خاص و انحصاری در کشور است که در علم گیاهشناسی با عنوان « گیاهان اندمیک» یا «گیاهان انحصاری» از آن نام برده میشود.
گیاه اندمیک (Endemic) به نوعی از گیاهان اطلاق میشود که به طور ویژه و منحصر به فرد تنها در یک منطقه خاص جغرافیایی رشد میکنند و به صورت خودرو در هیچ منطقه دیگری یافت نمیشوند. توجه به این نوع از گیاهان میتواند زمینه ساز توسعه پایدار در آن منطقه باشد.
دکتر مجید قربانی نهوجی (گیاه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی) طی مصاحبه ای بیان کرد که گیاه اندمیک ایران گیاهی است که تنها به صورت انحصاری در کشور ما وجود داشته و در هیچ کجای دیگر از دنیا به صورت طبیعی رشد و رویش ندارد. از جایی که پراکنش این گونه از گیاهان صرفا در ایران است لذا دسترسی به این خزانه های ارزشمند ژنومی نیز میتواند صرفاً در اختیار دانشمندان ایرانی بوده و بنابراین هرگونه ویژگی و کاربرد احتمالی آن اعم از کاربرد صنعتی، دارویی، اقتصادی، خوراکی، جذب توریسم، جلوگیری از بیابان زایی و تثبیت خاک، تعلیف دام و غیره میتواند به طور انحصاری در اختیار کشور ما قرار داشته باشد.
این عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی افزود بر اساس منابع معتبر بیان میشود که حدود 8 تا 10 هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که از این میزان حدود 2000- 2500 گونه انحصاری و اندمیک کشورمان هستند. تعداد گیاهان اندمیک در ایران، قریب به 20 الی 25 درصد کل گیاهان کشور را شامل میشود. این امر از جمله ویژگیهای بسیار بزرگ، بینظیر و ارزشمند کشور ما است و کشورهای دیگر دنیا کمتر دارای چنین پتانسیل و تنوع زیستی گسترده گیاهان میباشند. لذا شایسته است تا توجه و اهتمام بیشتری در سطوح مدیریتی و عمومی کشور در مورد حفظ و صیانت از این ذخیرههای ارزشمند ژنومی صورت گرفته و در عین حال برای کاربری اختصاصی آنها جهت توسعه کشور برنامه ریزیهای دقیقی صورت بپذیرد.
هرکدام از این گیاهان میتواند به عنوان یک راهکار بزرگ برای مقابله با چالشهای بزرگ اجتماعی قلمداد شده و زمینه ساز اشتغال، توسعه پایدار جوامع، بهرهبرداری منطقی از طبیعت و سایر زمینههای منجر به رشد و اقتصادی شدن کشور قلمداد گردد. لذا شایسته است که اهمیت این گیاهان را بیشتر درک کرد و قدر حضورشان را دانست تا در حق این ساکنان ارزشمند دیرین، صبور و در عین حال بی چشمداشت ایران زمین کملطفی نشود.
این پژوهشگر در ادامه افزود: متاسفانه امروزه شاهد هستیم که بسیاری از این گیاهان با بیتوجهی و غفلت از بین میروند و این درحالی است که ما همچنان برای رفع مشکلات درونی خود به دنبال چارههایی در خارج از این مرز و بوم هستیم. درست مانند ضرب المثل آب در کوزه و ما گرد جهان میگردیم. برای رفع برخی از مشکلات کشور به ظرفیت های درون زاد کشور توجه نداشته و از سایر نقاط دنیا گیاهانی را برای رفع مشکلات اقلیمی و آب و هوایی در حوزه های مختلف کاندید میکنیم. غافل از اینکه وجود گیاهانی که با این اقلیم سازگار نباشند میتواند به روند تخریب اکوسیستم سرعت بخشیده و تنوع زیستی منطقه را به نابودی محض بکشاند. شاید امروزه مثال واضح اینگونه تصمیمات استفاده کردن از گیاهان غیر طبیعی برای رفع معضل گرد و خاک استان خوزستان است. برای رفع این معضل آب و هوایی امروزه دست به دامان انواع و اقسام روشها جهت جلوگیری از ایجاد کانونهای گرد و غبار شده ایم و برای نیل به این هدف به ایجاد جنگلهای مصنوعی با تاکید بر گیاهان غیر بومی ایران و ایجاد زهکشی های مصنوعی مبادرت ورزیده ایم. غافل از اینکه با این امر زمینه ساز خالی تر شده سفره های آب زیر زمینی و بزرگتر شدن کانونهای بحرانی گرد و غبار کشور شده و تنوع زیستی گیاهان طبیعی منطقه را نیز به نابوده میکشانیم. در حالی که بسیاری از گیاهان همین اقلیم را امروزه میتوان برای حل این معضل استفاده کرد و ضمن رفع معضل نامبرده شده کمترین آثار تخریبی را نیز برای منطقه نداشته باشند.
ما در جای جای اقلیم ها و شرایط آبی و خاکی کشورمان گیاهان طبیعی و اندمیکی داریم که میتوانند موجب حل معضلات امروزه ما بوده و صد البته که امتحان خود را نیز در طی قرون و سالهای طولانی استقرارشان در آب و هوای ایران پس دادهاند و امروزه بیشترین میزان سازگاری با اکوسیستم را داشته و کمترین اثرات جانبی تخریبی را نیز نشان نمیدهند. گیاهان طبیعی و بویژه گیاهان اندمیک مناطق رویشی کشور بسیار ارزشمند اند. چرا که در همین محیط و آبوهوا رشد یافته، به آن سازگار شده، در آن استقرار یافته و کمترین مشکلی را نیز برای محیط زیست و اکوسیستمهای کشور ایجاد نکردهاند. پس باید به آنها توجه ویژهای داشت و برای رفع معضلات زیست محیطی بر توان و پتانسیل آنها تکیه کرد.
وقتی برای رفع یک معضل زیست محیطی گونههای خارجی و غیر طبیعی (None Native) وارد اکوسیستم یک منطقه میشود، گیاهان مذکور بعضاً خاصیتهای تهاجمی بروز میدهند و در مدت زمان کمی موجب تغییر شدید تنوع زیستی منطقه میگردند. ادامه روند از بین رفتن تنوع زیستی مناطق مختلف یقینا آثار سوء اسفبار محیطی و انسانی به همراه خواهد داشت و ترمیم آن به زمان، هزینه و انرژی فراوانی نیز دارد. بنابرین لازم است که بهره برداری از این گیاهان به صورت کاملا عالمانه و ضابطهمند مورد توجه جدی مدیریت و آحاد کشور قرار بگیرد.
شما می توانید این خبر را در قالب یک فایل PDF چاپ یا ذخیره کنید. |