هرباریوم : موزه دائمی و محل مستندسازی داده های پژوهشی گیاهان کشور
هرباریوم (Herbarium) را میتوان به عنوان یک موزه دائمی گیاهشناسی تعریف کرد. موزهای که کلیه گیاهان اعم از دارویی و غیر دارویی پس از جمع آوری، در آنجا شناسایی شده و به صورت دائمی برای آیندگان ثبت و نگهداری میگردند. با این توضیح میتوان بیان کرد که هرباریوم به عنوان منبع اصلی و کاملی از اطلاعات رستنیهای یک منطقه قلمداد میگردد.
در هرباریوم ها این امکان فراهم شده است که کلیه محققین و علاقمندان بتوانند دستنیافتنیترین گیاهان را در بازه زمانی کوتاه و فضای فیزیکی محدود به صورت یکجا بیابند.
به گزارش روابط عمومي پژوهشكده گياهان دارويي جهاددانشگاهي، در مصاحبه با دکتر مجید قربانی نهوجی گیاه شناس و استادیار پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان گردید که: در مفهوم ساده «هرباریوم» را میتوان «موزه گیاهشناسی» دانست. موزه گیاهشناسی یک منبع فراهمکننده اطلاعات بهصورت خام ( بانک اطلاعات) است که در حوزه شناسایی، ردهبندی ، تاکسونومی و مستند سازی گیاهان فعالیت داشته و در واقع سنگ بنای هرگونه مطالعه مرتبط با گیاهان در حوزههای مختلف میباشد. به این معنا که کلیه گیاهان مختلفی که در حوزههای مختلف زیستشناسی، فیتوشیمی، دارویی، زراعت، پزشکی و غیره برای اهداف پژوهشی و صنعتی منتخب میشوند در گام نخست باید به دقت شناسایی شده و نام علمی صحیح گیاه اعلام گردد. شناسایی دقیق گیاه فرآیندی است که با استفاده از منابع معتبر علمی و با تکیه بر دانش و تخصص فرد یا افراد گیاه شناس در محل هرباریومها اتفاق میافتد. پس به معنای دیگر، هرباریوم را میتوان «محل شناسایی دقیق و نگهداری همیشگی گیاهان کامل بهصورت خشکشده، بدون آفت و با در نظر گرفتن صلاحدیدهای حفاظتی» دانست. نمونههای هرباریومی نمونه های از گیاهانی هستند که به صورت خشک و پرس شده، حالت تخت و صفحهای پیدا کرده و سپس در برگهای مقوایی در ابعاد خاص توسط چسب و یا نخ و سوزن تثبیت شدهاند. گیاهان پس از این مرحله در قفسههای مخصوصی به صورت طبقهبندیشده قرار داده میشوند.
این محقق گیاه شناس اظهار کرد که هرباریوم ذاتاً بهعنوان یک ذخیرهگاه و منبع مهم و معتبر برای ذخیرههای ژنومی کشور قلمداد میگردد. همینطور هرباریوم میتواند محلی برای آموزش و پژوهش مرتبط با علوم مرتبط با گیاهان باشد.
اهمیت هرباریوم در علم
گیاه شناسی با اهمیت کتابخانه های مرجع در سایر علوم قابلمقایسه است. همانطور که وجود کتابخانههای مرجع و کتب قدیمی در علوم دیگر از اهمیت فوق العاده برخوردار است به همین اندازه هرباریوم و حضور هرباریوم در مطالعات مربوط به گیاهان نیز حائز اهمیت میباشد.
وقتی یک تاکسون گیاهی در هرباریوم شناسایی میشود، لاجرم باید این گیاه با یک شماره و کد خاص در هرباریوم ثبت، ضبط و نگهداری شود. این نگهداری مادامالعمر است و این هرباریوم باید برای همیشه باقی بوده و از نمونههای گیاهی حفاظت شود تا از بین نروند. نمونه های گیاهی مورد نظر نیز در تمامی آثار علمی، کتب و مقالات مرتبط با گیاه مربوطه الزاما باید با همان شماره کد نمونه و کد خاص هرباریومی معرفی شود که به این شماره اصطلاحا Voucher Number ( ووچر یا ووشر) و به نمونه هرباریومی مورد نظر نمونه ووچر (Voucher specimen) اطلاق میگردد. ارائهدهنده مقاله و محققی که روی گیاه کار میکند با ارائه این شماره در کتاب و مقاله خود اولا دقت در شناسایی گیاه را ثابت میکند و نشان میدهد که احتمال خطا و نامگذاری اشتباه در آن کم است. ثانیا اعلام میکند که این گیاه با این شماره و کد خاص در کدام هرباریوم مشخص نگهداری میشود و لذا برای سایر محققین این عرصه امکان ملاحظه و هرگونه مطالعه تکمیلی و یا اظهار نظر دقیق علمی برای گونه مورد مطالعه فراهم میگردد. محققین و علاقمندان میتوانند در صورت علاقهمند بودن به هرباریوم مشخص مراجعه کرده و با ارائه شماره گیاه مورد نظر را ملاحظه کنند.
دکتر قربانی نهوجی افزود در هر برگه هرباریومی اطلاعاتی همیشه همراه با گیاه موردنظر ثبت میشود. این اطلاعات شامل نام علمی گیاه، نام خانواده که گیاه به آن تعلق دارد، آدرس جغرافیایی منطقهای که گیاه از آن محل جمعآوریشده است، آدرس فیزیکی منطقه جمع آوری گیاه، مختصات طول و عرض جغرافیایی منطقه جمع آوری، ارتفاع منطقه، تاریخ جمعآوری، نام جمعآوریکننده، نام شناسایی کننده و همچنین ویژگیهای اکولوژیکی خاصی که گیاه در منطقه دارد و گیاهان همراه آن خواهد بود. در واقع اطلاعات اشارهشده به این منظور ثبت میشود که چنانچه فردی در سالهای آینده به این گیاه علاقمند شود، دقیقاً بتواند در همان زمان و مکان حضور یافته و گیاه را ( به شرط عدم انقراض !!!) مجدداً از نزدیک مشاهده کند.
این پژوهشگر و استادیار پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان کرد که مسلما تمامی محققان عرصه گیاه شناسی عزم زیادی مبنی بر حفاظت از گیاهان دارند. یکی از اصلیترین راههای حفاظت از گیاهان نیز توسعه هرباریومها است. به این معنی که گیاهان جمعآوریشده خزانه ژنومی کشور خواهند بود و ممکن است در طول سالیان متمادی به دلایل مختلف تغییرات اقلیمی، ناهنجاری های اکولوژیکی و بدتر از آن دستورزیهای انسانی بسیاری از گیاهان در خطر انقراض قرار بگیرند. یه همین دلیل یکی از مهمترین راههایی که به حفظ و صیانت از آثار طبیعی و خزانه ژنومی کشور کمک میکند راهاندازی بانکهای اطلاعاتی از جمله هرباریومها میباشد.
شما می توانید این خبر را در قالب یک فایل PDF چاپ یا ذخیره کنید. |